ابن‌اقلیشی ابوالعباس احمد بن معد اندلسیاِبْنِاُقْلیشی، ابوالعباس احمد بن معد بن عیسی (د۵۵۰ق/۱۱۵۵م)، محدث، ادیب لغوی و صوفی اندلسی است. ۱ - پدردر تاریخ مرگ او اختلاف است. [۱]
سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۳۹۲، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
پدرش معد از عالمان بنام روزگار خود و از مردمان «اقلیش»، یکی از شهرهای اندلس بود، ولی در شهر «دانیه» اقامت کرد و احمد در همان‌جا زاده شد و رشد و کمال یافت. [۲]
ابراهیم ابن فرحون، الدیباج المذهّب، ج۱، ص۲۴۶، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
۲ - اساتیداو از ابن عربی (ابوبکر محمد)، ابن خیره، ابوالقاسم ورد، عبدالحق بن عطیه، ابن عریف، طرطوشی و از پدرش و نیز پدر زنش، ابوالحسن طارق بن یعیش، [۳]
محمد مخلوف، الشجرة النور الزکیة، ج۱، ص۱۴۳، بیروت، ۱۳۴۹ق.
محمد بن سید بطلیوسی، ابوالحسن بن سبیطه دانی، ابومحمد قلنی، [۴]
شکیب ارسلان، الحلل السندسیة، ج۲، ص۴۶، قاهره، ۱۳۵۵- ۱۳۵۸ق.
ابوالولید بن دباغ، [۵]
عبدالحی ابن عماد ، شذرات الذهب في اخبار من ذهب، ج۴، ص۱۵۴، قاهره، ۱۳۵۰ق.
سلفی و در مکه از ابوالفتح کروخی [۶]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۵۸، به کوشش شعیب ارنوؤط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۹۸۵م.
ادبیات، فقه و حدیث آموخت.۳ - وفاتغالب تاریخ نویسان از جمله مقری، [۷]
احمد مقری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۹۹-۶۰۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
آورده‌اند که وی در ۵۴۲ق از اندلس به شرق آمد و به حج رفت، چندی در آن‌جا درنگ کرد و سرانجام، پس از ۵۴۷ق به هنگام بازگشت، در قوص صعید مصر درگذشت. بنابراین روشن نیست که وی دقیقاً چه زمانی به مصر بازگشته است، اما یاقوت حموی [۸]
یاقوت، معجم البلدان، ج۱، ص۳۳۷.
گوید که ابن اقلیشی در ۵۴۶ق به مصر رفته است. اگر این گفته یاقوت درست باشد، احتمالاً او هم پیش از سفر مکه به مصر رفته است، هم پس از آن.۴ - زاهد و عابدمورخان، ابن اقلیشی را به زهد، عبادت بسیار و مهارت در دانشهای گوناگون ستوده و گفته‌اند که در نهایت پارسایی و انزوا می‌زیست. در اندلس و مصر و حجاز حدیث می‌گفت و برخی نیز مانند ابوالحسین بن کوثر و ابن بُیبَش از او روایت کرده‌اند. [۹]
احمد مقری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۹۹، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۵ - آثارابن اقلیشی دارای آثاری در حدیث، فقه و ادب بوده است که از آن میان: النجم من کلام سیدالعرب و العجم به گفته سرکیس [۱۰]
سرکیس، چاپی، ج۱، ص۶۲۹.
چاپ شده است. آثار دیگر او به صورت نسخه‌های خطی است، بدین قرار: ایضاح المعالی الزاهرات و الافصاح بحقائق العبارات فی شرح الکلمات الباقیات الصالحات [۱۱]
سید، خطی، ج۳، ص۹۲.
الدر المنظوم فیما یزیل الغموم و الهموم [۱۲]
جامعه، خطی، ج۳، ص۲۳۶.
الکوکب الدری المستخرج من کلام النبی؛ انوار الاثار فی فضل النبی المختار؛ تفسیر العلوم و المعانی المستودعة فی السبع المثانی؛ الانباء فی حقائق (شرح) الصفات و الاسماء؛ محاسن المجالس. هر چند ظاهراً از دیوان شعر ابن اقلیشی یاد نشده است، اما وی در شعر و شاعری نیز توانا بوده و پاره‌ای از اشعار او در برخی از کتب آمده است. [۱۳]
محمد ابن ابار، التکملة لکتاب الصّلة، ج۱، ص۶۱-۶۲، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
[۱۴]
احسان عباس، اخبار و تراجم اندلسیة، ج۱، ص۲۵، بیروت، ۱۹۶۳م.
۶ - فهرست منابع(۱) محمد ابن ابار، التکملة لکتاب الصّلة، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م. (۲) عبدالحی ابن عماد ، شذرات الذهب في اخبار من ذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق. (۳) ابراهیم ابن فرحون، الدیباج المذهّب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م. (۴) جامعه، خطی. (۵) محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنوؤط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۹۸۵م. (۶) سرکیس، چاپی. (۷) سید، خطی. (۸) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م. (۹) شکیب ارسلان، الحلل السندسیة، قاهره، ۱۳۵۵- ۱۳۵۸ق. (۱۰) احسان عباس، اخبار و تراجم اندلسیة، بیروت، ۱۹۶۳م. (۱۱) محمد مخلوف، الشجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق. (۱۲) احمد مقری، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م. (۱۳) یاقوت، معجم البلدان. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌اقلیشی»، ج۳، ص۹۰۲. |